Neoliberalisme staat voor sociale dumping. Sociale dumping is uitbuiting waartegen in de 19e eeuw het proletariaat in verzet ging. Wat vandaag een zegen zou moeten zijn, de nieuwe technologieën, is voor velen een hel van sociale dumping geworden. Het actuele kapitalisme betekent met nieuwe technologieën meer en meer fraude, toestanden van de 19e eeuw in een digitaal jasje. Met als recentste voorbeeld de praktijken in pakjesbedrijf PostNL en de spectaculaire actie van gerecht en politie tegen de topmanagers van PostNL. De sociale normen in het semi-overheidspakjesbedrijf bpost contrasteren fel met de sociale fraude van PostNL.
De voorbije maanden waren de gerechtelijke en sociale inspectiediensten zeer actief. Ze organiseerden invallen in de e-commercebedrijven. Eerst bij PostNL, nadien ook bij GLS en DPD. Bij PostNL werden zeer bezwarende vaststellingen gedaan die, als ze gevonnist worden, tot de zware criminaliteit behoren en gestraft wordt. Er werden zelfs arrestaties verricht van topdirectieleden van PostNL (ze werden inmiddels voorwaardelijk vrijgelaten). Magazijnen werden verzegeld. De beschuldigingen zijn niet min: mensenhandel, kinderarbeid, het vormen van een criminele organisatie door het topmanagement.
Nog geen victorie kraaien
Het is wat wennen, want in de mainstreammedia worden de topmanagers zorgvuldig gekoesterd als de heiligen. Ze zijn de onaantastbare kaste van de winsteconomie waarover geen grappen verteld worden in de stand-upcomedy-shows. De aanhouding en de zware beschuldigingen tegen de topmanagers van PostNL door justitie in België moeten dan ook worden toegejuicht. Maar het zou verkeerd zijn dit alles te herleiden tot één bedrijf. Als je het met een neoliberaal oog bekijkt zou je kunnen zeggen dat de actie van de Belgische justitie tegen PostNL deels ingegeven is door een protectionistische demarche ten voordele van bpost, een bedrijf dat wel volgens sociale normen en met eigen personeel werkt. Volgens ons zouden er meer van dergelijke protectionistische acties moeten gebeuren ter bescherming van sociaal verantwoord werkende bedrijven.
In het geheel van de transportsector razen de wetten van het neoliberalisme al vele jaren als een tornado door de sector. Bedrijven de-lokaliseren, besteden hun transportactiviteiten uit. Of het transport met een vrachtwagen is, een bestelwagen, een fiets of scooter. Telkens komt het op hetzelfde neer: transport moet zo goedkoop mogelijk zijn voor de privé-eigenaars van deze bedrijven. De vraag naar snel, goedkoop en flexibel transport wordt aangejaagd door multinationale ondernemingen zoals Zalando, Bol.com en Amazon. Ook het publiek gaat niet vrijuit: het wil snel en goedkoop pakjes geleverd zien. De sociale kostprijs voor de pakjesdragers interesseert hen geen sikkepit. We verwijzen ook naar de schitterende film over de pakjesdiensten van de Britse cineast Ken Loach "Sorry We missed You" (2019). We juichen dus met de acties van de sociale inspectie en het gerecht tegen PostNL. Al was het maar dat naar de publieke opinie er een voorbeeld gesteld wordt. Maar victorie kraaien? Dat is wat te veel gevraagd. Het werk dat justitie verricht rond PostNL en andere pakjesdiensten staat in schril contrast met praktijken in andere bedrijven. In oktober 2021 kocht het Waalse transportbedrijf Jost door middel van een minnelijke schikking 30 miljoen euro vervolging af voor sociale fraude en mensenhandel. De ene fraude is blijkbaar de andere niet. Jost doet hetzelfde voort, zonder dat er een ‘haan’ naar kraait.
Skelet Overheid
Volgens Frank Moreels van het ABVV-Transport: “Het ontmantelen van de gerechtelijke en de sociale inspectiediensten heeft er in België ervoor gezorgd dat het kankergezwel van sociale dumping in de transportsector is blijven groeien. In 2012 daagde het ABVV het transportbedrijf Gilbert De Clercq uit Sint-Niklaas voor de rechtbank wegens het organiseren van sociale dumping. Het bedrijf werkte op dat moment in België met chauffeurs met een Slovaaks contract bij De Clercq Slovakia, een postbusbedrijf in Bratislava, de hoofdstad van Slovakije. We zijn tien jaar verder en het dossier zit nog steeds in de traag werkende molen van justitie. Een ander voorbeeld. Als we voor uitgebuite Bulgaarse chauffeurs een dossier kunnen winnen dankzij schitterend werk van de inspectiediensten blijven we met lege handen achter. Het Belgisch bedrijf waarvoor ze via een Bulgaarse postbus werkten, liet zich tijdens het proces failliet verklaren en het sociaal sluitingsfonds weigerde tussen te komen, want er werden voor hen geen RSZ-bijdragen in België betaald”.
De politiek draagt de doorslaggevende verantwoordelijkheid. Zoals we zien bij PostNL kan ze, als ze wil, sterk optreden tegen criminele praktijken. Van private bedrijven kunnen we niet anders verwachten dan gangsterachtige gedrag om de winst te maximaliseren. Het is de logica van het systeem. Het probleem is dat de wetgeving en uitrusting van de staatsapparaten de ruimte geeft voor zulke wantoestanden. De platformeconomie waar je alleen communiceert met de werkgever via een app op je gsm dreigt een nieuw soort feodaliteit in te voeren en een paar honderd jaar sociale bescherming uit te gommen. Trouwens, niet alleen België worstelt met de uit de VS overgewaaide e-commerce. In de VS zelfs wordt een harde strijd gevoerd om bij Amazon een vakbondsvertegenwoordiging binnen te brengen in het bedrijf. Dat is nodig gezien de slechte loon- en werkomstandigheden zoals bijv. werknemers die een plasfles bij zich hebben en niet naar het toilet mogen. Er werden miljoenen dollars besteed en intimidatiepraktijken door Amazon om de werknemers weg te houden van de vakbond. Chris Smalls een ontslagen werknemer bij Amazon richtte toch een vakbond op. Hij heeft nu een eerste zege behaald in de staat New York. Hij kon een referendum afdwingen in het gigantische JFK8-verdeelcentrum op Staten Island en verkreeg het voldoende aantal stemmen die wettelijk verplicht zijn (30 procent van de werknemers).
In Europa, met de neoliberale EU op kop, zijn ook Amerikaanse toestanden gegroeid. In Europa nemen de nationale staten het voortouw daartegen. Wat men ook moge zeggen over de globalisering, het zijn en zullen de nationale staten zijn die het verschil maken. Ook om 19e -eeuwse toestanden waarin we nu leven in de e-commerce aan de ketting te leggen. In de Spaanse staat bijv. worden koeriers wettelijk beschouwd als werknemers. In Italië komen er betere arbeidsvoorwaarden die door de rechtbank werden opgelegd. Een Nederlandse rechtbank oordeelde in september dat de Uber-chauffeurs hetzelfde contract moeten krijgen als taxichauffeurs. Volgens de rechtbank zijn de chauffeurs geen zelfstandigen maar werknemers. Op Europees niveau schiet men ook wakker. In december jl. werd een richtlijn op tafel gelegd. Als die richtlijn wordt aanvaard, wat nog niet zeker is, kan die van toepassing worden voor 4 miljoen personen die werkzaam zijn in de e-commerce. Ook hier wordt ervan uitgegaan dat de medewerkers moeten behandeld worden als werknemers. Dat moet de weg effenen voor betere loon- en arbeidsvoorwaarden. De richtlijn voorziet ook de omkering van de bewijslast voor de e-bedrijven in een conflict. Niet de koeriers of chauffeurs moeten aantonen dat ze gedwongen zijn als valse zelfstandigen te werken, de e-bedrijven moeten bewijzen dat ze zelfstandigen zijn.
In België heeft minister van openbare bedrijven Petra De Sutter (Groen) een nieuwe postwet in de maak die ertoe dient mistoestanden in de pakjessector te bestrijden en liefst onmogelijk te maken. Centraal staat in die nieuwe wet dat ze de pakjesbedrijven zal verplichten binnen de drie jaar 80 procent van het personeel in dienst te nemen. Het gaat om grote bedrijven die jaarlijks minstens 6,5 miljoen euro jaaromzet draaien of op jaarbasis meer dan 1,1 miljoen pakketjes bezorgen. Vanuit rechtse politieke hoek wordt het voorstel van de minister afgewezen. De N-VA zegt dat het een beter alternatief heeft: de bedrijven hoofdelijk aansprakelijk te maken voor de hele keten van de onder aanneming om zo fraude te voorkomen. Terecht zeggen de vakbonden en de minister dat het in standhouden van onderaannemingscontracten geen oplossing biedt voor de neerwaartse druk op lonen en arbeidsvoorwaarden die eigen zijn aan systematische onderaanneming.
Frank Moreels, namens de ABVV-BTB Transportbond, steunt minister De Sutter volop. De vraag van de vakbondsman is echter of de nieuwe postwet niet veeleer is ingegeven enkel en alleen om de positie van bpost- waarvan de Belgische overheid nog altijd een belangrijke aandeelhouder is- te beschermen. Er mag geen reactie tegen fraude zijn met twee snelheden. Alle fraude moet aangepakt worden. Daarom vraagt de vakbond al jaren minstens een verdubbeling van het aantal sociale inspecteurs die controleren op dumping. Frank Moreels (DeWereldMorgen.be): “De arrestatie van de toplui van PostNL is hopelijk een begin. Een startpunt waarbij justitie eindelijk prioriteit geeft aan sociale dumping. Geef de gangsters in de transportsector niet langer de kans om hun straf met een minnelijke schikking af te kopen. Trek hun transportvergunning in. Maak het hen onmogelijk om een nieuwe firma op te richten. Vervolg hen als ze hun schulden aan de overheid en de chauffeurs niet betalen".
De criminele praktijken in de e-commerce en de transportsector zijn een illustratie hoe een skelet overheid- door decennialang neoliberaal beleid van besparingen- een gangstereconomie heeft doen ontstaan. Het probleem gaat dus veel verder dan de transportsector en e-commerce. Lars Bové in De Tijd (29 maart jl.) besteedt aandacht aan de alarmkreet van de procureur-generaal Johan Delmulle. Deze laatste stelt dat de afgelopen zes maanden al 53 dossiers van economische-, financiële criminaliteit niet worden onderzocht. “Een op de vijf dossiers die vroeger wel nog zouden onderzocht worden, moet het Brussels gerecht noodgedwongen op het schap laten liggen door gebrek aan gespecialiseerde politiespeurders (de dossiers omvatten onder meer investeringsfraude, verborgen vermogen, erfenisfraude, frauduleuze faillissementen). De twee gespecialiseerde onderzoeksafdelingen van de federale gerechtelijke politie van Brussel kunnen het niet meer bolwerken. In 2014 werkte er nog 214 speurders, op 1 september 2021 nog 87”. De liberalen hebben hun werk goed gedaan, de kanker van de criminaliteit heeft de economie zwaar aangetast, de bevolking is er de dupe van maar steunt, tegen haar belangen in, de politieke klasse die dit heeft mogelijk gemaakt of op dat pad zal verder gaan.
Miel Dullaert
